زكات فطره چیست؟ زکاۀ المال چیست؟

يكي از متغيرهاي اقتصاد اسلامي، زكات است که به دو قسم كلي؛ زكات اموال و زكات ابدان (فطره) تقسيم می‌شود. زكات اموال، نسبت معيني است كه براساس شرايط عنوان‌شده در فقه بر اموال خاصي لازم می‌شود. اما زكات ابدان كه به مثابه ماليات مقطوع است، با تحقق شرايط عمومي تکلیف مانند: بلوغ، عقل، حريت، عدم بیهوشی در هنگام حلول ماه شوال و غنا، بر سرپرست خانوار يك‌بار در سال (در روز عيد فطر) واجب مي‌شود.

گرچه براساس فتواهای فقیهان در تمام فرقه‌های اسلامي مصارف زكات فطره و زكات اموال يكسان و همان هشت صنف كلي است كه در قرآن كريم بيان شده است:

«إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساكينِ وَ الْعامِلينَ عَلَيْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِي الرِّقابِ وَ الْغارِمينَ وَ في‏ سَبيلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبيلِ فَريضَةً مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَليمٌ حَكيمٌ» (توبه (9)، 60).اما روایت‌ها بر پرداخت آن به فقیران تأکید دارد.

مقاله ای در باب زکات فطره

مقاله در صدد است تا در ابتدا به بيان اهميت و علل يا حكمت تشريع اين زكات بپردازد. سپس شرايط فقهي وجوب آن را نقل کرده تا از اين روش بتواند راهي را براي محاسبه مقدار بالقوه آن در سطح خانوار و در سطح ملي جست‌وجو كند. از آنجا كه بُعد خانوار و غنا از شرايط اساسي وجوب اين زكات است.

با توجه به اطلاعات موجود بودجه خانوار براي سال‌هاي 1385 ـ 1370 در سطح كشور اطلاعات مربوط به بُعد خانوار جمع‌آوري و با توجه به مطالعه‌هایی كه درباره تعيين خط فقر انجام پذيرفته، دهك‌هاي درآمدي (هزينه‌اي) مشمول اين واجب مشخص می‌شوند. از آنجا كه به علل گوناگون، آمار مربوط به مقدارهای مصرفي كالاهاي خوراكي با كدهاي پنج رقمي براي خانوارها براي دو سال 1374 و 1383 به‌وسیله مركز آمار ايران منتشر نشد، از دوره مطالعه كنار گذاشته شد.

مقدار پرداختي فطره

مقدار پرداختي اين واجب يك صاع (به‌طور تقريب سه كيلوگرم) مواد غذايي به ازای هر نفر در خانوار است كه در ايران به‌طور عمده گندم و برنج براي پرداخت آن متعارف است.

بنابراين با توجه به قيمت اين‌دو كالا در هر سال، معادل ريالي آن براي هر خانوار در هر دهك هزينه‌اي در جامعه‌های روستايي و شهري مورد محاسبه قرار مي‌گيرد و سرانجام با توجه به جمعيت كشور در هر سال و تعداد خانوارهاي ساكن در شهر و روستا، مقدار ريالي آن در سطح ملي براي جوامع شهري و روستايي محاسبه شده است.

مقدار بالقوه آن در سطح كشور از جمع آنها ارایه می‌شود. اميد است نوشتار حاضر بتواند گامي در جهت غناي ادبيات اقتصاد اسلامي برداشته و برنامه‌ريزان جامعه كه متكفل احيای زكات هستند را در جهت برنامه‌ريزي براي اين مهم ياري کند.

اهميت موضوع فطره

از مطالب ضرور در مطالعه‌های مربوط به اقتصاد اسلامي توجه به كارهاي كمي درباره متغيرهاي آن است زيرا مطالعه‌های تجربي افزون بر كمك به كاربردي‌كردن اقتصاد اسلامي، برنامه‌‌ريزي آن را نيز آسان‌تر می‌كند.

در ضمن اين نوع مطالعه‌ها وضعيت موجود را براي وصول به وضعيت مطلوب به مسؤولان نشان مي‌دهد و سرانجام اين نوع مطالعه‌ها مكمل مطالعه‌های نظري در حوزه اقتصاد اسلامي است. در اين جهت نوشتار حاضر می‌کوشد تا با روشي ابداعي به برآورد كمي يكي از متغيرهاي اقتصاد اسلامي يعني زكات فطره در سطح ايران براي دوره زماني 85 ـ 1370 بپردازد تا از اين راه اطلاعات كمي به نهادهایي كه متكفل احيای اين واجب ديني ـ در جهت جمع‌آوري و توزيع ـ آن هستند ارایه کند ضمن اينكه برنامه‌ريزان اقتصادي نيز براساس آن بتوانند آن را در تصميم‌سازي خود به‌كار گيرند.

روش تحقيق و مروري بر ادبيات موضوع

اين مطالعه بر دو روش كتابخانه‌اي و آماري مبتني است. در مرحله نخست به منظور اطلاع از شرايط وجوب آن به بحث‌های نظري پرداخته مي‌شود كه در قالب آن اهميت زكات فطره از دید ادله ديني مورد مطالعه قرار مي‌گيرد. سپس بحث‌های فقهي آن از دید فقیهان شيعه به‌ویژه فقیهان معاصر طرح می‌شود.تا از اين رهگذر ضمن برشمردن شرايط فقهي بتوان آن را در چارچوبی قابل برآورد درآورد.

رآورد مبلغ ريالي زكات فطره

مرحله دوم كه به برآورد مبلغ ريالي زكات فطره مي‌پردازد به شناسایي دهك‌هاي فقير و غني و همچنين تعداد افراد تحت تكفل در هر خانوار، مواد غذايي غالب در هر دهك و قيمت مواد غذايي در مبلغ پرداختي زكات فطره مي‌پردازد. در سطح ملي افزون بر موردهای طرح‌شده، جمعيت كشور در سطح شهر و روستا براي هر دهك درآمدي در محاسبه‌های مربوطه از جمله عامل‌های اصلي است. بنابراين مقاله به محاسبه مقدارهای آنها مي‌پردازد. در اين مرحله مطالعه بيشتر بر داده‌هاي آماري بودجه خانوار شهري و روستايي و همچنين آمار جمعيت و بُعد خانوار براي دوره مطالعاتي متكي است.

اهميت، شرايط وجوب فطره

تمام جوامع روايي فرق و مذهب اسلامي به بحث‌هایی در باب اهميت، شرايط وجوب، مقدار وجوب و مصارف زکاۀ المال فطره پرداختند و تمام کتاب‌های فقهي نيز به استخراج احكام مربوط به اين نوع زكات صفحاتي را اختصاص دادند در دهه‌هاي اخير كه کتاب‌هایی با نگاهي متعارف به بحث‌های اقتصاد اسلام پرداختند؛

به‌صورت اجمال و در قالب يكي از منابع درآمد دولت اسلامي يا يكي از ابزارهاي رفع فقر در اقتصاد يا به‌صورت يكي از انواع ماليات‌ها به آن پرداخته شد اما نويسنده در زمينه مطالعه‌های تجربي مربوط به زكات فطره فقط به دو اثر برخورد كرده است.

اثر نخست مربوط به اقتصاددان معروف منذر قحف است كه در كتاب خود با عنوان «Calculation of Zakat for Muslims in North America» ضمن طرح بحث‌های فقهي مربوط به زكات از ديدگاه فقیهان اهل سنت،‌ با روش پرسش‌نامه‌اي به محاسبه مقدار زكات در منطقه مطالعاتي (اعم از زكات مالي و زكات فطره) پرداخته است كه متاسفانه براي اينجانب دسترسي به اين اثر امکان‌پذیر نشد.

كياءالحسيني (1380)

مطالعه بعدي از كياءالحسيني (1380) است كه به محاسبه مقدار بالقوه اين متغير براي دوره زماني 75 ـ 1365 در سطح كشور پرداخته است. وی براساس مطالعه سازمان برنامه و بودجه (1375) براي محاسبه خط فقر شهري و روستايي، 20درصد خانوارهاي شهري و 25درصد خانوارهاي روستايي را براي دوره ده‌ساله زير خط فقر فرض كرده است (يعني نتیجه‌های مربوط به فقر براي سال 1373 به ده سال تعميم داده شد).

محدوديت ديگر در مطالعه وی فرض ثبات بُعد خانوار براي خانوار‌هاي شهري و روستايي است كه براي تمام سال‌ها 5 نفر در نظرگرفته شده است. براي گريز از اين دو محدوديت مطالعه حاضر براي هر سال دهك‌هاي فقير و غيرفقير در دو جامعه روستایي و شهري را از همديگر تفكيك كرده همچنين از متغير بُعد خانوار در هر دهك هزينه‌اي براي هر سال در جوامع شهري و روستایي كشور استفاده می‌کند.

شرايط وجوب زكات فطره

1. شرايط عمومى: تكليف مانند بلوغ، عقل؛
2. عدم اغماء در هنگام حلول ماه شوال؛
3. حريت؛

4. غنا، هر چند عده‏اى از فرق اهل ‏سنت قائل به اين شرط نیست (همان: 491 ـ 485 و قرضاوي، 1412: 2، 4 ـ 921).

در شمول اين حكم بين صغير و كبير، حر و مملوك، مسلمان و كافر و رَحِم و غيررَحِم تفاوتى وجود ندارد. اما اهل سنت به شرطيت اسلام براي وجوب تكاليف قایل هستند (همان).

از مجموع ادله (روایت‌ها) و اقوال فقیهان استفاده مي‌شود كه شرطيت غنا در وجوب زكات فطره نقطه مقابل فقر بوده كه از شرايط مصارف زكات است. صاحب جواهر مي‌گويد:

«اين قول مطابق با اصل بوده و اجماع محصل و نقلي نيز آن را تاييد مي‌كند. روایت‌های وسایل‌الشيعه در اين باب مستند اين قول است. افزون بر آن اينكه ادله دلالت مي‌كند كه زكات فطره بر كسي كه مالك مؤونه سال خود و عيالش است واجب بوده و بر غير آن واجب نیست و شق سومي قابل تصور نیست» (نجفي، 1982: ۱۵، ۴۹۱).

نظر امام خمینی

نظر فقیهان معاصر مانند طباطبایي يزدي ، امام خميني و‌ آيت الله خويي‌ نيز اين‌گونه است. اما روایت‌های گوناگون اشاره به تاكيد پرداخت اين زكات براي تمام طبقه‌های مانند كساني كه فقط قوت يك روز (روز عيد فطر) را دارند، می‌کنند و به همين علت فقیهان به استحباب پرداخت زكات فطره بر برخی از اصناف فقیران فتوا مي‌دهند (طباطبایی‌یزدی، 1397: 425 ـ 421) و عملاً عمده گروه‌هاي درآمدي جامعه در پرداخت اين تكليف اهتمام ويژه‌اي دارند و فقط خانوارهاي معدودي باقي مي‌مانند.

اندازه و جنس زكات فطره

مقدار زکاۀ المال فطره يك صاع طعام، تقريباً برابر با سه كيلوگرم به ازای هر فرد است. مگر ابوحنيفه كه نصف صاع را كافى مى‏داند (نجفي، 1982: 95، 493). اما اينكه جنس آن بايد چه باشد نظر فقیهان گوناگون است.

به‌طور كلى عده‏اى آن را قوت عموم مردم هر مكان مى‏دانند كه از جمله آنها گندم، جو، خرما، كشمش، شير و برنج است. و احتياط استحبابى را پرداخت چهار مورد نخست مى‏دانند. عده ديگر در صورتى اين احتياط را صحيح مى‏دانند كه اين چهار ماده خوراكى قوت شايع باشد. عده‏اى ديگر در صورتى كه غذاى ديگر اصلح به حال فقير باشد آن را بهتر براى پرداخت زكات فطره مى‏دانند، امام صادق كه مى‏فرمايد:

«الْفِطْرَةُ عَلَى كُلِّ قَوْمٍ مِمَّا يُغَذُّونَ عِيَالَهُمْ مِنْ لَبَنٍ أَوْ زَبِيبٍ أَوْ غَيْرِهِ» (حر عاملي، 1403: 6، 9 ـ 231).

«زکاۀ المال فطره بر هر جماعتی از مواد غذایی متعارفشان مانند شیر، کشمش و غیر آن واجب است».

و روایت‌های ديگر، فهميده مى‏شود كه در همه حال، ادای قوت غالب كافى است.

روش‌هاي تعيين خط فقر

از آنجا كه ملاك در وجوب زكات فطره، غنا (ضد فقر) است بنابراین براي محاسبه آن باید خانوارهاي فقير را شناسایي کرد. از طرف ديگر فقر مطلق يا فقر معيشتي به محروميت و ناتواني افراد در دستيابي به حداقل نيازهاي اساسي مانند تغذيه، پوشاك و سرپناه كه از ضروريات اوليه زندگي شمرده می‌شوند اشاره دارد.

اما فقر نسبي از مفهوم فقر مطلق فراتر رفته و به‌طور كلي از نابرابري توزيع درآمد در سطح جامعه ناشي، و از عدم تعادل‌هاي اجتماعي حاكي است. برخلاف فقر مطلق كه محروميت در آن به‌طور كامل عيني و قابل لمس است، در فقر نسبي، محروميت ناشي از مقايسه است (سازمان برنامه و بودجه، 1375: 27).

بنابراين براساس بحث‌های فقهي طرح‌شده مي‌توان گفت خط فقر مطلق كه در علم اقتصاد توسعه و اقتصاد خرد مورد بحث قرار گرفته نزديكي فراواني با مفهوم فقر در بحث زكات فطره دارد.

خط فقر مطلق

«خط فقر مطلق عبارت از ميزان درآمدي است كه با توجه به زمينه‌هاي فرهنگي‌، اجتماعي و اقتصادي جامعه مورد مطالعه، براي تامين حداقل نيازهاي ضرور افراد مانند غذا، پوشاك و مسكن لازم است يا حداقل شرايطي است كه عدم تامين آن باعث مي‌شود تا فرد به عنوان فقير تلقي شود. اين روش را روش نيازهاي اساسي تعيين خط فقر مي‌گويند» (همان؛ تودارو، 1368: 272).

براي سنجش خط فقر مطلق روش‌هاي ذيل كه اغلب در ايران نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرد را مي‌توان بيان كرد:

أ. اگر كسي قادر به فراهم‌کردن نيازهاي مادي اساسي خود مانند خوراك، پوشاك و بهداشت نباشد فقير شمرده مي‌شود. در اين روش هزينه لازم جهت تامين «حداقل مواد غذايي ضروري» كه از نظر متخصصان بهداشت و تغذيه ضرور است محاسبه مي‌شود.

در ايران حداقل انرژي مورد نياز فرد 2210 كالري در روز است. حال اگر انرژي كسب‌شده به‌وسیله مواد غذايي استفاده شده روزانه فرد كمتر از اين مقدار باشد فرد فقير شناخته است. اين روش منسوب به ارشاتسكي (Orshansky Method) است؛

ب. روش ديگر مبنا قراردادن سبدي فرضي است

كه در آن نيازهاي اوليه يك خانوار تعريف مي‌شود و پس از تعيين ارزش پولي اين سبد، تمام خانوارهايي كه هزينه ماهانه يا سالانه آنها كمتر از ارزش اين سبد باشد فقير شمرده مي‌شوند؛

ج. در روش رونتري (Rountree Method) ابتدا ميزاني از درآمد براي تامين هزينه‌هاي غذايي هر فرد در جامعه در نظر گرفته مي‌شود سپس مقدار ثابت براي حداقل هزينه تامين دیگر نيازهاي اساسي به آن افزوده مي‌شود (شهيكي تاش، 1381: 6 و 7؛ كياءالحسيني، 1387: 115 ـ 110)؛

د. سيستم مخارج خطي (Linear Expenditure System)

از جمله روش‌هاي محاسبه خط فقر است كه براساس مدل‌هاي اقتصادسنجي به محاسبه حداقل نيازهاي ضرور در هر سال به‌صورت معادله‌های سيستمي مي‌پردازد در اين روش بعد از حل معادله‌های هم‌زمان، ضریب‌های به دست آمده از مدل مقادير حداقل معاش است و افرادي كه كمتر از اين مقدار را در يك دوره زماني مصرف کنند فقير تلقي می‌شوند.

(روش ارشانسكي)

در اين مطالعه روش حداقل كالري مورد نياز (روش ارشانسكي) براي محاسبه خط فقر مورد استفاده قرار گرفته است. زيرا با توجه به اتكای اين روش به مطالعه‌های متخصصان بهداشت و تغذيه، روشي قابل دفاع‌تر بوده و از لحاظ عملي بررسي محاسبه مصرف خوراك خانوار از دیگر مصارف، آسانتر و دقيق‌تر است (مركز آمار ايران، 1377: 29).

براي محاسبه خط فقر از راه كالري جذب شده سرانه، ابتدای مقدار متوسط مواد غذایی مصرفي سالانه هر فرد استخراج می‌شود. براي اين امر تمام اقلام خوراكي مصرفي خانوارها براساس كالري موجود در آنها به 22 گروه كلي تقسيم مي‌شوند (سازمان برنامه و بودجه، 1375: 30 ـ 28).

سپس براساس هر يك از مقادير بیست‌ودو گانه مواد غذايي مصرفي، ميزان كالري جذب‌شده هر فرد در هر دهك درآمدي استخراج می‌شود. بدين‌ترتيب خانوارهایي كه مقدار كالري جذب‌شده از مصرف مواد غذايي براي هر فرد كمتر از مقدار استاندارد (2210) باشد خانوار فقير غذايي تشخيص داده مي‌شود.

محاسبه خط فقر بر اساس کالری

براي محاسبه خط فقر نيز با كم‌كردن مقدار كالري مصرفي دهك مبنا از مقدار 2210، مازاد كالري جذب‌شده محاسبه می‌شود و سپس با ضرب اين مقدار بر هزينه پولي هر كالري در دهك مبنا و كسر كردن آن از هزينه مواد غذايي سرانه، خط فقر غذايي به دست مي‌آيد (كياءالحسيني، 1387: 140 ـ 117).

اين محاسبه‌ها براي خانوارهاي شهري و روستايي براي هر سال انجام مي‌پذيرد و از این روش خط فقر روستايي و شهري به دست مي‌آيد. با ضرب كسري كالري براي هر فرد (در هر دهك درآمدي كه زير خط فقر دارد) در هزينه ريالي هر كالري شكاف فقر سرانه به دست می‌آيد (همان).

مقدار متوسط زكات فطره هر خانوار

مقاله، كار كياءالحسيني (1387) را براي تعيين طبقه‌های فقير كه مشمول حكم وجوب پرداخت زكات نیست مبنا قرار مي‌دهد. اين كار كه بر محاسبه خط فقر مطلق (خط فقر براساس مواد غذایی) و شكاف فقر به روش اورشانسكي استوار است، نشان مي‌دهد كه در فاصله زماني 80 ـ 1370، 20درصد خانوارهاي شهري زير خط فقر به سر مي‌بردند.

اين در حالي است كه در حد فاصل 85 ـ 1381 اين تعداد به 30درصد افزايش يافته است. همچنين اين محاسبه‌ها نشان مي‌دهد كه ۳۰درصد خانوارهاي روستایي كشور زير خط فقر مطلق به‌سر مي‌بردند و فقط در سال‌هاي 1370، 1378، 1379 و1381 اين مقدار به ۲۰درصد كاهش يافته است (كياءالحسيني، 1387).

آمار مربوط به مقدار مواد غذایی مصرفي

به علل گوناگون، آمار مربوط به مقدار مواد غذایی مصرفي خانوارها براي دو سال ۱۳۷۴ و 1383 از طرف مركز ايران منتشر نشده كه اين‌دو سال از دوره مطالعه كنار گذاشته شد. از آنجا كه دهك‌هایي كه در جامعه‌های روستایي و شهري زير خط فقر قرار دارند از همديگر متفاوت هستند و همچنين بُعد خانوار نيز در اين‌دو متفاوت است،

ضرور است تا محاسبه‌های مربوط به زكات فطره براي جامعه‌های روستایي و شهري به‌طور مجزا صورت پذيرد. البته قيمت مواد غذایی براي محاسبه زكات فطره (گندم و برنج) در اين‌دو جامعه با هم تفاوت معناداري ندارد.

متغيرهاي اثرگذار بر مقدار زکاۀ المال فطره

افزون بر شرايط عمومي تكاليف و غنا، بُعد خانوار نيز از متغيرهاي اثرگذار بر مقدار زکاۀ المال فطره است زيرا سرپرست خانوار (ولي) باید به تعداد افراد تحت تكفل خود مقدار يك صاع از مواد غذایي را پرداخت کند.

بنابراين اطلاعات بودجه خانوار كه هر ساله از سوي مركز آمار ايران براي دهك‌هاي گوناگون هزينه‌اي اعلام و منتشر می‌شود براي تعيين متوسط افراد هر خانوار در هر دهك درآمدي (هزينه‌اي) در جامعه‌های شهري و روستايي مورد توجه قرار مي‌گيرد. جدول (1) و (2) به ترتيب متوسط بُعد خانوار را براي هر دهك درآمدي (هزينه‌اي) براي دوره 85 ـ 1370 نشان مي‌دهد.

جدول (1): متوسط بُعد خانوار روستایي در هر دهك هزينه‌اي 85 ـ 1370

سال

دهك دهم	دهك نهم	دهك هشتم	دهك هفتم	دهك ششم	دهك پنجم	دهك چهارم	دهك سوم	دهك دوم	دهك اول
7.5	7	7.3	7.1	6.6	6.6	6.2	5.9	5.1	3	70
7.3	6.6	6.3	6	5.9	5.7	5.5	5	4.1	2.4	71
7.6	6.7	6.5	6.3	6	5.8	5.6	5.2	4.4	2.5	72
7.6	6.9	6.5	6.4	6.1	5.8	5.5	5.1	4.3	2.5	73
7.23	6.69	6.54	6.09	5.9	5.74	5.37	4.91	4.46	2.68	75
7.06	6.48	6.17	6	5.78	5.5	5.23	5.02	4.34	2.72	76
6.88	6.49	6.2	6.02	5.67	5.66	5.32	4.96	4.37	2.7	77
6.68	6.45	6	5.98	5.73	5.52	5.2	4.93	4.43	2.83	78
6.63	6.31	6.02	5.72	5.71	5.43	5.11	4.91	4.2	2.66	79
6.42	6.12	5.97	5.8	5.53	5.28	5.16	4.8	4.16	2.58	80
6.39	6.03	5.87	5.74	5.46	5.16	5.01	4.62	4.03	2.39	81
6.15	5.83	5.59	5.55	5.1	4.94	4.71	4.46	4.08	2.81	82
5.84	5.51	5.37	5.26	4.97	4.84	4.65	4.42	3.73	2.49	84
5.62	5.47	5.19	5.07	4.95	4.78	4.52	4.25	3.61	2.44	85

منبع: سالنامه آماری کشور در هر سال

 

جدول (۲): متوسط بُعد خانوار شهري در هر دهك هزينه‌اي 85 ـ 1370

دهك دهم	دهك نهم	دهك هشتم	دهك هفتم	دهك ششم	دهك پنجم	دهك چهارم	دهك سوم	دهك دوم	دهك اول	سال
5.7	5.5	5.7	5.7	5.5	5.3	5.2	4.8	3.9	2.6	70
5.6	5.6	5.4	5.4	5.3	5	4.9	4.6	4.3	2.8	71
5.4	5.4	5.4	5.2	5.3	5.1	5.1	4.8	4.4	3.3	72
5.5	5.6	5.5	5.4	5.3	5.2	5.1	4.8	4.4	3.2	73
5.2	5.28	5.28	5.2	5.22	4.91	4.85	4.65	4.35	3.08	75
5.21	5.3	5.28	5.1	5.13	4.9	4.73	4.57	4.23	3.23	76
4.96	5.23	5.15	5.1	5	4.93	4.8	4.55	4.34	3.17	77
5.2	5.2	5.26	5.12	5.06	4.99	4.72	4.56	4.34	3.18	78
4.93	5.01	4.96	4.93	4.7	4.72	4.56	4.38	3.94	3.05	79
4.88	5.03	4.95	4.88	4.72	4.57	4.5	4.23	4.04	2.91	80
4.83	4.87	4.82	4.73	4.6	4.52	4.47	4.22	3.89	3.2	81
4.73	4.98	4.85	4.65	4.62	4.45	4.37	4.3	3.93	3.1	82
4.41	4.38	4.42	4.38	4.21	4.12	4.11	3.87	3.59	2.82	84
4.23	4.3	4.23	4.33	4.13	4	3.98	3.84	3.65	2.83	85

منبع: سالنامه آماري كشور در هر سال

مقدار زكات فطره براي هر فرد در فقه به اندازه سه كيلوگرم از مواد غذايي تعيين شده است.

در اين باره نوع مواد غذایی كه خانوارها براي زكات فطره پرداخت مي‌كنند نيز مهم است كه به طور عمده در ايران دو نوع ماده خوراكي گندم و برنج براي اين امر مورد نظر قرار گرفته و خانوارها بر حسب توان مالي خود نسبتي از اين‌دو ماده خوراكي را براي پرداخت مورد محاسبه قرار مي‌دهند.

در محاسبه زكات فطره کوشیده شده تا تقريبي از اين نسبت ملاك محاسبه قرار گيرد كه جدول (۳) نشان‌دهنده آن است. جدول براساس توصيه مراجع تقليد و عالمان به خانوارها و مطالعه اجمالي از خانوارها تنظيم شده و نشان مي‌دهد كه خانوارهاي دهك اول تا چهارم لازم است فقط گندم يا قيمت آن را به‌صورت زكات فطره پرداخت كنند و بقيه خانوارها در دهك‌هاي پنجم تا دهم به ازای نصف افراد خانوار گندم و براي نصف ديگر برنج پرداخت مي‌كنند.

شایان ذكر است كه براساس فتواهای مراجع پرداخت براي هر فرد باید به‌صورت برنج يا به‌صورت گندم انجام پذيرد (رساله توضيح المسایل). اما چون اين نوشتار درصدد محاسبه مقدار آن در سطح ملي است بنابراین مي‌توان ادعا كرد كه ميانگين پرداخت يك خانوار در سطح كشور با نسبت ارایه‌شده منطبق بوده و اين نسبت براي هر سال در سطح ملي ثابت است.

جدول (۳): نسبت تقريبي پرداخت گندم و برنج براي دهك‌هاي گوناگون درآمدي

دهك‌ها	نسبت زكات فطره	نسبت زكات فطره
	پرداختي به گندم	پرداختي به برنج
اول	1	0
دوم	1	0
سوم	1	0
چهارم	1	0
پنجم	0.5	0.5
ششم	0.5	0.5
هفتم	0.5	0.5
هشتم	0.5	0.5
نهم	0.5	0.5
دهم	0.5	0.5

منبع: توصيه مراجع تقليد و عالمان و پرسش از خانوارهاي گوناگون

نظر به اينكه گروه‌هاي اول و دوم هزينه‌اي براي دوره مورد بررسي (85 ـ 1370) همواره زير خط فقر هستند، مقدار زكات فطره واجب خانوارهاي اين دهك‌ها صفر لحاظ مي‌شود. البته در برخي سال‌ها دهك سوم هم زير خط فقر قرار مي‌گيرد كه براي آن سال‌ها نيز زكات فطره اين دهك عدد صفر منظور می‌شود.

براي محاسبه مقدار پولي اين زكات بايد بُعد خانوار (عنصرهای جدول (1) و (2)) را در عدد ۳ (نشان‌دهنده يك صاع از مواد غذایي) و همچنين در عنصرهای جدول (۳) (نسبت تقريبي پرداخت گندم و برنج براي دهك‌هاي گوناگون هزينه‌اي) و سرانجام در قيمت هر يك از آن دو در طي سال‌هاي متفاوت ضرب كرد.

منبع: drtahqiqco.com

انجام پایان نامه اقتصاد مقاومتی و اقتصاد اسلامی در دکتر تحقیق!